ZANIST

Hemû Nûçe

• Li derveyî Pergala Rojê delîlên herî bihêz ên têkildarî jiyanê hatin tespîtkirin 

  Zanyaran ragihand ku wan li atmosfera gerstêrkeke 124 salên roniyê dûrî dinyayê nîşaneyên têkildarî jiyanê yên gelekî xurt tespît kirine. Hin zanyar jî pêşniyar dikin ku divê ev yek bi baldarî were lêkolînkirin.
• Asteroîta Bennu: Li ser koka jiyanê daneyên nû 

  Nimûneyên çeqel û tozê yên 120 gramî ku NASA’yê di sala 2020’an de bi amûra fezayê Osiris-Rexê kom kiribûn, di derbarê destpêka jiyanê de serbendên balkêş pêşkêş dike.
• 2025: Di zanistî û teknolojiyê de gavên nû 

  Sala 2025'an di zanistî û teknolojiyê de dibe ku bibe saleke diyarker e. Ji sirên mejiyê mirovan heta bi sira madeya tarî bi van projeyan re tê xwestin, hem jiyana mirovan bê başkirin hem jî aliyên nayê zanîn ên gerdûnê bê keşifkirin.
• Bi vîrusê ji penceşêra sîngê rizgar bû 

  Vîrolog Halassy ku penceşêra sîngê lê peyda bû, bi rêya vîrusan xwe rehet kir. Her çend tedawî serketî be jî cîhana tenduristiyê vê rêbazê di çarçoveya exlaqî de nîqaş dike.
• NASA’yê qada elektrîkê ya li dora cîhanê keşif kir 

  Bi pêşengiya NASA’yê komeke lêkolînvanên zanyar, qada elektrîkê ku dora cîhanê tev dipêçe û hebûna wê xwe dispêre teoriya berî deh salan, hat keşifkirin.
• Li dijî AÎDS'ê tedawiyeke jenerîk a gelekî erzan hate pêşxistin  

  Di Konferansa Navneteweyî ya AÎDS’ê ya li Munihê de lêkolînvan texmîna xwe parvekirin û diyar kirin ku li dijî AÎDS’ê hezar carî erzantir tedewaiya jenerik hatiye pêşxistin.
• Lêkolînerên Çînî dest bi xebatên çandina riwekan a li Marsê kirin 

  Lêkolînerên Çînî bi armanca ku Marsê bikin gerstêrkeke hêşîn, dest bi lêkolîna çandina riwekên bejayî kirin.
• Jin çima ji mêran bêhtir emr dikin? 

  Li gorî lêkolîneke zanyaran, cudahiya bendewariya ji jiyanê ya navbera jin û mêran, dibe ku ji ber hucreyên germ be ku sperm û bizir hildiberînin.
• Çînê ji aliyê tarî yê Heyvê mînak girtin 

  Rêveberiya fezayê ya Çînê diyar kir ku modûla bilindbûnê ya amûra fezayê Chang’e-6 a Çînê bi awayekî serketî li ser rûyê Heyvê rabûye û ragihand ku mînak ji aliyê Heyvê yê herî tarî girtiye. Tê gotin ku ev pêkhatin di cîhanê de yekem e.
• Li peravên Şîliyê sed cureyên nû hatin kişfkirin 

  Dîmenên ku di dilê okyanûsa li Şîliyê de hatine kişandin, bûne sedem ku zanyar bi tesadufî nêzî sed cûreyên potansiyel ên nû yên binê avê keşf kirin. Di nav wan de masî, cureyên biqalik û mercan hene.
• Koreya Başûr tesîsa hilberandina çîpan a di cîhanê de herî mezin ava dike 

  Koreya Başûr ji bo ku bibe hilberînerê çîpan ê herî mezin, dest bi hewldanan kir. Seûl dixwaze bi şerê zêdeyî 400 milyar euro bibe lîderê cîhanê.
• IQ’ya zarokê 12 salî ji Eînsteîn û Hawkîng bilindtir derket 

  Li herêma Devon a Îngîlistanê zarokekî 12 salî di testa Cattell III-B IQ’yê de hem Albert Eînsteîn hem jî Stephen Hawkîng li pey xwe hişt.
• Li Danîmarkayê yekem şopa nivîsê li ser kêrekê hat dîtin 

  Muzexaneya Odenseyê ya Danîmarkayê, roja Sêşemê ragihand ku arkeologan kêrek piçûk ku 2 hezar sal berê hatiye çêkirin û li ser nivîsa rûnîkî heye dîtine.
• Gelo ma pêkan e ku mirov li ser erdê hişk ê Heyvê çandiniyê bike? 

  Komeke lêkolînvanan li Çînê, li cihekî ku dişibe rûerda heyvê şînkahî çand.
• Di dîroka cîhanê de yekem car neqla nîv rû û çav hate kirin!  

  Bijîjkên Amerîkî ragihandin ku wan neqla nîv rû û neqla çav li nexweşekî kirine.
• Xelata Kîmyayê ya Nobelê ji karên kûantûmê re hate dayin 

  Xelata Kîmyayê ya Nobelê îsal ji sê lêkolînerên DYE'yî re hate dayin, ji ber karê xwe yê keşifkirin û senteza nuqteyên kûantûmê.
• Xelata Fîzîkê ya Nobelê hat dayîn  

  Xelata Fîzîkê ya Nobelê îsal dan wan lêkolîneran ku navgînên nû peyda kirine ji bo keşfkitina cîhana elektronên di nava atomê û molekulan de.
• Xelata Tibê ya Nobelê dan pêşengên vedîtina derziya Covîd-19’ê 

  Xelata Nobelê dan Katalîn Karîkoya Macar û Drew Weîssmanê Emerîkayî ku pêşengtî ji bo vedîtina derziyên li dijî Covîd -19’ê kir.
• Dinya wê ji pêşbiniya ku tê dîtin zûtir bê asta neyê jiyîn  

  Li gorî lêkolîneke nû hat weşandin, wê dinya ji ya ku dihate fikirîn zûtir bê rewşa lê neyê jiyîn. Di nav 250 mîlyon salan de, germahiya gerdûnî dê mirov jî di nav de ji bo mamik, pir zêde be.
• Sira 'mirovên kulîlkan' a Zagrosan 

  Li ser polenên li gora 75 hezar salî ya li şikefta Şenader a Zagrosan hatin dîtin, şîroveyeke welê hate kirin ku Neanderthalan miriyên xwe bi kulîlkan vedişartin. Li hemberî vê şîroveyê, tezeke cuda hate kirin.
• Hewa ji Serdema Navîn germtir dibe! 

  Li gor Enstîtuya Daristan, Lêkolîna Berf û Peyzajê ya Federal a Swîsreyê (WSL), hewa ji hezar salê berê germtir dibe.
• Xerabûna pergala herikînê ya li okyanûsan dikare bibe sedema felaketê 

  Zanyar hişyariyê didin, ku eger germahiya global dewam bike sîstema herikînê ya okyanûsan di nava çend deh salan de hilweşe. Rewşeke bi vî rengî jî dikare bibe sedema felaketekê ku bandorê li her kesî bike.
• PE’yê rêya sererastkirina jîriya çêkirî vekir  

  Parlamentoya Ewropayê (PE), bi armanca sînordakirina rîskên pergalên jîriya çêkirî yên ChatGPT, pêşnûmayeke rêziknameya Ewropayê ku pê rê li ber hevdîtina bi dewletên endam re vebû, erê kir.
• Pisporan careke din hişyarî dan: Hişê Çêkirî dikare dawî li mirovahiyê bîne! 

  Afirînerê ChatGPT Sam Altman jî di nav de komek ji pispor û rêveberên şîrketan hişyarî dan ku belavbûna hişê çêkirî li ser mirovahiyê gefa 'tunekirinê' ye.
• Çînê yekemîn astronotê sivîl şand fezayê 

  Çînê yek jê sivîl bi giştî sê astronot şand fezayê.