ZANIST

Hemû Nûçe

• Dinya wê ji pêşbiniya ku tê dîtin zûtir bê asta neyê jiyîn  

  Li gorî lêkolîneke nû hat weşandin, wê dinya ji ya ku dihate fikirîn zûtir bê rewşa lê neyê jiyîn. Di nav 250 mîlyon salan de, germahiya gerdûnî dê mirov jî di nav de ji bo mamik, pir zêde be.
• Sira 'mirovên kulîlkan' a Zagrosan 

  Li ser polenên li gora 75 hezar salî ya li şikefta Şenader a Zagrosan hatin dîtin, şîroveyeke welê hate kirin ku Neanderthalan miriyên xwe bi kulîlkan vedişartin. Li hemberî vê şîroveyê, tezeke cuda hate kirin.
• Hewa ji Serdema Navîn germtir dibe! 

  Li gor Enstîtuya Daristan, Lêkolîna Berf û Peyzajê ya Federal a Swîsreyê (WSL), hewa ji hezar salê berê germtir dibe.
• Xerabûna pergala herikînê ya li okyanûsan dikare bibe sedema felaketê 

  Zanyar hişyariyê didin, ku eger germahiya global dewam bike sîstema herikînê ya okyanûsan di nava çend deh salan de hilweşe. Rewşeke bi vî rengî jî dikare bibe sedema felaketekê ku bandorê li her kesî bike.
• PE’yê rêya sererastkirina jîriya çêkirî vekir  

  Parlamentoya Ewropayê (PE), bi armanca sînordakirina rîskên pergalên jîriya çêkirî yên ChatGPT, pêşnûmayeke rêziknameya Ewropayê ku pê rê li ber hevdîtina bi dewletên endam re vebû, erê kir.
• Pisporan careke din hişyarî dan: Hişê Çêkirî dikare dawî li mirovahiyê bîne! 

  Afirînerê ChatGPT Sam Altman jî di nav de komek ji pispor û rêveberên şîrketan hişyarî dan ku belavbûna hişê çêkirî li ser mirovahiyê gefa 'tunekirinê' ye.
• Çînê yekemîn astronotê sivîl şand fezayê 

  Çînê yek jê sivîl bi giştî sê astronot şand fezayê.
• Hînton têkildarê xeteriyên jîriya çêkirî hişyar kir  

  Geoffrey Hînton ku çekêrekê jîriya çêkirî tê qebûlkirin, ji bo di warê xeteriyên jîriya çêkirî de hişyariyan bike, biryar da ku dev ji erka xwe ya di Googleyê de berde.
• Çîn di teknolojiyê bi pêşiya DYE’yê ket  

  Di raporekê de ku ji aliyê Enstîtuya Polîtîkaya Stratejîk a Awûstralyayê ve hat weşandin, hat diyarkirin ku di nav 44 teknolojiyên herî dawî li ser hatine rawestin, Çîn di 37 heban de li pêş e.
• Ji bo jiyanê gerstêrkeke nû hate keşfkirin 

  Ajansa Hewavanî û Fezayê (NASA) ya DYA’yê ragihand ku gerstêrkeke nû ya bi qasî cîhanê mezin keşf kirine.
• Sira dirêjiya emrê betona Romayê hat keşfkirin 

  Zanyarên Swîsreyî ku lêkolîn li ser avahiyên dîrokî yên Romayiyan kirin, keşf kirin ku avahî çawa bi hezaran sal in ku hilnaweşin.
• Divê pêşî li bandora hilweşîner a dîjîtalbûnê bê girtin 

  Îrîna Fîmîçenko bal kişand ser girîngiya pêşîgirtina li bandora hilweşîner a dîjîtalbûnê û destnîşan kir ku şênkahî rîska dîjîtalbûnê kêm dike.
• Zanyaran 'fuzyona nukleerê' ya dîrokî keşif kirin 

  Di fuzyona nukleerê de keşfeke dîrokî hate kirin. Zanyarên Emerîkî ragihand ku di fuzyona nukleerê de 'pêngaveke zanistî ya mezin' avêtine.
• NY: Ji çaran sisêyê mirovên ser 10 saliyê ne xwedî telefon in  

  Li gor Yekîtiya Ragihandinê ya Navneteweyî ya girêdayî Neteweyên Yekbûyî (ITU), ji çaran sisêyê mirovên ser deh saliyê xwedî telefonên mobîl in.
• Ji ber teknolojiyê, em ê hezar salên din bişibin çi? 

  Operatora telefonê ya navneteweyî TollFree Forwarding, prototîpê mirov ê ji ber tekonolojiyê bişibe çi, çêkir.
• Li dinyayê cara pêşîn xwîna çêkirî neqlî mirovan hate kirin 

  Li Îngilîstanê zanyaran cara pêşîn xwîna ku li laboratûvarê çêkiribûn neqlî mirovan kirin. Tê diyarkirin ev gav wê ji bo tedawiya nexweşiyên wekî talasemiyê avantajeke mezin be.
• Awûstralya dixwaze li Heyvê nebatan biçîne 

  Zanyarên Awûstralyayî dixwazin ku heta sala 2025’an nebatan li Heyvê biçînin.
• Xelata Tipê ya Nobelê dan zanyarê ku DNA’yê kişf kir 

  Svante Paabo yê şîfreya genoma Neandertal çareser kir, Xelata Tibê ya Nobel wergirt.
• Qirêjiya hewayê yek ji sedemên kanserê ye 

  Zanyaran tespît kirin ku qirêjiya hewayê dibe sedema rûdana kansera pişikê.
• Nivîsandina bi temamî fonetîk a 4400 salî ya Padîşahiya Elamê  

  Lînear nivîseke pir taybet a Padîşahiya Elamê ye ku dikeve başûrê rojavayê Îranê ya îroyî, ji hêla lêkolînerek Fransî û ekîba wî ve hate deşîfrekirin.
• NASA roketeke nû dişîne ser Heyvê 

  NASA amadekariyê dike ku roja Duşemê roketeke nû bişîne Heyvê. Ji bo mirovan bibin ser Heyvê û vegerîne demeke dirêj e planan çêdike.
• Di dîrokê de cara yekem di gerstêrkek a ji dervey rojê de CO2 hat tespîtkirin 

  Teleskopa Fezayê ya James Webb cara yekem di atmosfera gerstêrkek a ji dervey rojê de, bi awayek vekirî karbondîoksît tespît kir.
• Zanyaran fêhm kirin bê ka pêşû çawa bêhna mirovan digrin 

  Pêşûyên mê bêyî wergirên xwe yên bêhnê dikarin bêhna mirovan bigirin. Ev yek jî nîşan dide ku kêzik xwedî pergalek din a bêhn stendine ne.
• Ev 50 salin cîhan bi awayek nepenî hêdî dizivire 

  Gerestêrka cîhanê dest bi lezek hêdîtir a zivirînê kir, ev yek jî bû sedem ku roj dirêjtir bibin û zanyar di bersivandina sedemê wê de, zehmetiyê dikêşin.
• Lêkolerên Belçîkayî CO2 vediguherînin berhemên kîmyewî yên domdar 

  Şîrketa Oxylûm a Zankoya Antwerp ku di derbasbûna karbona notre de roleke pêşeng lîst, teknolojiyek pêş xist ku dikare berhemên CO2’ê veguherîne berhemên kîmyewî yên domdar. Li gorî şîrketê, ev “rêbazek şoreşger û ekolojîk e.”