Dewleta Tirkiyê demek dirêj e ku dixwaze bibe hêzek herêmî û polîtîkayên berfirehkirinê li Rojhilata Navîn bimeşîne. Bi êrîşa Hamasê ya li ser Îsraîlê di 7’ê Cotmeha 2023’yan de û bersiva Îsraîlê, hevsengiya li herêmê guherî. Planên hêzên navneteweyî bi armancên hegemonyaya Tirkiyeyê re li hev ketin. Rêveberiya dewleta Tirkiyê, bi pêşengiya Serokê MHP’ê Devlet Bahçelî, vê yekê wekî gef dît û di Cotmeha borî de bang li Rêber Apo hat kirin ku PKK’ê fesix bike û ji mafê xwe yê hêviyê sûd werbigire.

Pêvajo, ku di destpêkê de bi lez pêş ket, wekî ku Bahçelî diyar kir berdewam nake. Bi taybetî piştî Kongreya 12’emîn a PKK’ê, dewlet û hikûmetê dest bi girankirina pêvajoyê kirin û li ser demê belav kirin.

Em bi rojnamevan Ferda Çetîn re li ser gavên mayî yên pêvajoyê, rewşên navneteweyî û herêmî, xetereyên derengxistina pêvajoyê, avakirina civakên demokratîk û komînên demokratîk û perspektîfa siyasî ya Rêber Apo axivîn.

Pêvajoya berdewam û nîqaşên diyalogê li Tirkiyeyê bi banga Devlet Bahçelî ya di Cotmehê de dest pê kir. Tevî van gavên bilez û neçaverêkirî, em dibînin ku aliyê dewletê meseleyê giran dike û heta wê jî dixe tengasiyê. Çima dewlet an hikûmeta ku ewqas zû ketiye pêvajoyê dest bi girankirina meseleyê kir? Sedema vê çi ye?

Ne tenê daxuyaniya Devlet Bahçeli; hem li Tirkiyeyê û hem jî li Rojhilata Navîn guhertinên pir bilez û girîng çêbûn. Di 20 salên dawî de, ji dema Wezîrê Karên Derve Ahmet Davutoglu ve, Tirkiyeyê dest bi şopandina siyasetek derve ya berfirehker a bi navê "Kûrahiya Stratejîk" kiriye. Wan dixwest ku desthilatdariya xwe ji nû ve bi dest bixin û li axên berê yên Osmanî bibin aktor. Gavên pratîkî yên wekî Peymana Herêma Aborî ya Taybet bi Lîbyayê re jî hatine avêtin. Tirkiyeyê ev polîtîka ji Qefqasyayê heta Balkanan belav kiriye. Cîhana cemser û pir-aktorî ji vê rewşê re cih daye. Carnan, ew nêzîkî Rûsyayê, carinan jî nêzîkî Yekîtiya Ewropî an Emerîkayê bûye. Lê belê, di vê navberê de, DYE, Îngilîstan û Ewropayê jî planên xwe bicîh anîn: hilweşandina Sedam, jiholêrakirina Qedafî û guhertina rejîmê li Sûriyeyê. Armanca Tirkiyeyê ya ku di herêmê de aktorek çalak be ji hêla vê pêvajoyê ve hatiye asteng kirin.

Ji ber vê yekê hûn behsa rewşa ku Devlet Bahçelî wekî "rîsk û metirsiyên li benda Tirkiyeyê" bi nav dike dikin?

Belê. Dema ku hûn polîtîkayek dagirkirin û berfirehker dimeşînin, pevçûna bi komên din ên hêzê re neçar dibe. Mînak, polîtîkayên "Em dikarin şevekê ji nişka ve werin" yên ku Rêveberiya Xweser a ji hêla Kurdan ve li Sûriyeyê hatiye avakirin hedef digirin û bombebaranên domdar mînakên vê yekê ne. Lê belê, piştî guhertina rejîmê, Îsraîl bi rastî xwe li Sûriyeyê bi cih kiriye. Ev êdî pêşbîniyek nîne, rastiyek heyî ye. Planên Îsraîl, DYE û Îngilîstanê li Sûriyeyê hesabên Tirkiyeyê li herêmê serûbin kirin. Ev hevsengiya nû Tirkiyeyê neçar kir ku bi aqilmendîtir tevbigere. Banga Bahçelî jî li ser vê esasê derket holê.

Pêvajo dest pê kir lê bi heman leza destpêkê berdewam nekir. Çi guherî?

Tirkiyeyê hêvî nedikir ku guhertina li Sûriyeyê ewqas bilez be. Ditirsiya ku plana DYE, Îngilîstan û Îsraîlê wê bixe aliyekî. Ji ber vê sedemê, hevkariya bi Kurdan re wek rêyek derketinê dît. Lê belê, her ku pêvajo pêşve çû, fêm kir ku ewqas neketiye aliyekî ku ditirsiya. Bi vî rengî, pêvajo giran kir.

Têkiliyên Tirkiye-Îsraîlê li qadê paşketiye. Herêmên ku Tirkiye dixwest baregehên xwe ava bike hatin bombebaran kirin. Divê em vê çawa şîrove bikin?

Siyaseta êrîşkar a demdirêj a Tirkiyeyê îro jî berdewam dike. Lê belê, hilweşandina rejîma Beşar Esed û vekişîna Îran û Rûsyayê ji Sûriyeyê Tirkiyeyê rasterast bi DYE, Îngilîstan û Îsraîlê re rû bi rû hişt. Ev hêz dixwazin bi destûra wan li Sûriyeyê avahiyên leşkerî yên nû werin avakirin. Bombebaranên Îsraîlê jî beşek ji vê siyasetê ne. Tirkiye êdî li ser polîtîkayên xwe yên kevn ên dijwar ên li Sûriyeyê israr nake, lê bi awayekî nermtir tevdigere.

Lê tenê tiştê ku Tirkiye bi israr li dijî wê ye, ew e ku Kurd nebin xwedî statuyek. Ew bazariyê dike da ku Kurd di rêveberiya nû ya Şamê de ku dê were avakirin nebin xwedî parên wekhev.

Devlet Bahçelî îfadeyên wekî 'tifaqa Kurd-Tirk' û 'Paradigmaya Nûjenkirî' bi kar anî. Lê belê, êrîşên li ser destkeftiyên Kurdan li ser erdê berdewam dikin. Ma Tirkiye hîn jî xwedî helwestek dijî-kurd e?

Pêvajo ji dînamîkên navxweyî yên Tirkiyeyê derneket; ew ji şert û mercên derve derket. Tirkiyeyê siyaseta xwe ya kevn bernedaye, lê fêm kiriye ku pevçûna domdar bi Kurdan re ne di berjewendiya wê de ye. Ji ber vê yekê pêvajo dest pê kir. Lê belê, ev pêvajo li ser bingeha aştiya civakî û xwişk-biratiyê pêş neket, li ser bingeha berjewendiyên maqûl pêş ket.

Çima destkeftiyên Kurdan li Sûriyeyê ewqas dewleta Tirkiyeyê aciz dikin?

Gotûbêjên wiha ne di dema ku alî aştiyê dixwazin de pêş dikeve, berovajî dema ku fêm dikin ku nikarin bi ser bikevin dest pê dikin. Tirkiyeyê bi hincetên maqûl berê xwe da aştiyê. Dît ku Kurd di herêmê de dibin aktor.

Ev giranbûn an jî rawestîn çi xetereyan diafirîne?

Banga Bahçelî û bersiva Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan gavên pir radîkal bûn. Veger tune. Ger bersiv ji van gavan re neyê dayîn, em ê vegerin destpêkê. Pêvajo wateya xwe winda dike. %80-90’ê partiyên siyasî yên li Tirkiyeyê piştgirî dan pêvajoyê. Partiyên Kurd jî piştgirî dan. Ev derdor bi hêsanî çênabe. Lê belê, dewleta Tirkiyeyê niha pêvajoyê giran dike. Ev rewş xetereyek cidî diafirîne.

Ma ev îstismar e?

Em dikarin jê re bibêjin îstismar. Em dikarin jê re bêjin awarekirin. Ev helwestek e ku bi cidîtiyê re ne lihevhatî ye.

Ne tenê giranbûn, êrîş jî berdewam dikin. Erdogan û derdora wî hîn jî îfadeyên wekî "heta terorîstê dawîn bimîne" bikar tînin. Hûn vê çawa şîrove dikin?

Pêvajo êdî wekî ku Bahçelî diyar kir pêş ve naçe; dewletê pêvajo giran kir, bi taybetî piştî Kongreya 12’emîn a PKK’ê. Gavên bingehîn ên wekî şert û mercên xebatê yên Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan û agirbesta hevbeş nehatin avêtin. Hikûmet ji ber tirsên siyasî van gavan dereng dixe. Lê belê, ji bo gerîla, ev gav nîşana baweriyê ne. Êrîşên leşkerî û siyasî yên hikûmetê bi pêvajoya çareseriyê re nakok in. Ji bo ku gerîla çekên xwe deyne bingehek demokratîk û yasayî pêwîst e.

Sibe Beşa 2'yemîn; Ferda Çetîn: Tenê bi temaşekirinê encam ji pêvajoyê nayê girtin