Komîsyona Lêkolînê ya NY’ê ya Sûriyeyê diyar kir ku êrîşên dewleta Tirk ên li ser Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê binpêkirina hiqûqa navneteweyî ye û êrîşên li ser sivîlan û binesaziya sivîlan di çarçoveya sûcên şer de ne.
Komîsyona Lêkolînê ya Navdewletî ya Serbixwe ya Neteweyên Yekbûyî (NY) derbarê Sûriyeyê de li Ofîsa Cenêvê ya Neteweyên Yekbûyî civîna çapemeniyê li dar xist. Komîsyonê rapora Sûriyeyê ya ji 1’ê Tîrmehê - 31’ê Kanûna 2023’yan eşkere kir.
Rapor li ser bingeha lêkolînên qadê, hevdîtinên yek bi yek bi 528 kes û rêxistinên sivîl ên cuda re û dîmenên li ser satelaytê hat amadekirin. Rapor di 55’emîn Civîna Mafên Mirovan a Neteweyên Yekbûyî ya ku di 26’ê Sibatê destpê kir û heta 5’ê Nîsanê berdewam bike, bê nîqaşkirin.
‘JI 2020’AN VIR VE TUNDIYA HERÎ DIJWAR DIQEWIME’
Di raporê de hişyarî dan ku ji sala 2020’an ve pêleke tundûtûjiyê ya nedîtî li Sûriyeyê heye. Berpirsên Komisyonê diyar kirin ku aliyên şer li Sûriyeyê bi êrîşên li ser sivîlan ûbinesaziyên sivîlan sûcên şer pêk anîn.
Serokê komîsyonê Paolo Pinheiro di civîna çapemeniyê de axivî û got, “Ji meha Cotmehê û vir ve şer û pevçûnên li Sûriyeyê di van 4 salên dawî dedijwartir bûne û gotin ku ji bo kontrolkirina pevçûnên li ser xaka Sûriyeyê pêwîstî bi hewldaneke navdewletî ya bibiryar heye û wiha got: “Pêdiviya Sûriyeyê bi agirbestekê heye.”
Pinheiro anî ziman ku tehemula gelê Sûriyê ji mezinbûna şer re nemaye û got, “Îro ji sedî 90’ê gelê Sûriyê di nava xizaniyê de dijîn. Di pevçûnên li gelek herêmên Sûriyeyê de qanûnên navneteweyî tên binpêkirin û sûcên şer tên kirin."
PINHEIRO: ÊRÎŞÊN TIRKIYEYÊ SÛCÊ ŞER IN
Seroka Komîsyonê Pinheiro diyar kir ku dewleta Tirk ji meha Cotmehê û vir ve êrîşên xwe yên li ser Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê zêde kiriye û wiha domand: “Tirkiye di êrîşên xwe de binesaziyên sivîl hedef girtin. Ji ber êrîşên Tirkiyeyê yên li ser santralên elektrîkê bi hefteyan nêzî milyonek kes bê av û ceyran man û ev yek jî binpêkirina qanûnên mirovî yên navneteweyî ye. Di êrîşên dewleta Tirk ên bi balafirên bêmirov de sivîlan jiyana xwe ji dest dan. Êrîşên bi vî rengî rğ wateya sûcên şer.”
SÛCÊN ŞER ÊN TIRKIYEYÊ DI RAPORÊ DE CIH GIRTIN
Endamên komîsyonê piştî civîna çapemeniyê rapora xwe ya ji 36 rûpelan pêk tê pêşkêş kirin. Di raporê de, li ser rewşa siyasî û aborî ya Sûriyeyê û binpêkirinên mafên mirovan ên ji ber şer û pevçûnên li wî welatî diqewimin, êrîşên hewayî yên dewleta Tirk li ser Bakur û Rojhilatê Sûriyê û şer û sûcên li dijî mirovahiyê yên ku heta niha berdewam dikin, rawestiya.
Di raporê de hat destnîşankirin ku dewleta Tirk ji meha Cotmehê û vir ve êrîşên xwe yên li ser Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê zêde kiriye û got, “Tirkiyeyê di navbera 5-9’ê Cotmehê de li navendên leşkerî yên Hêzên Sûriyeya Demokratîk, her wiha binesaziyên ceyran û petrolê xistin. Di van êrîşan de zêdeyî 200 cih hatin hedefgirtin. Di van êrîşan de kampeke koçberan jî hate hedefgirtin. Ji ber van êrîşan xizmetên ku ji bo gelê herêmê dihat kirin qut bûn. Di 5’ê Cotmehê de Tirkiyeyê li Amûdê û Qamişloyê li dijî 2 santralên elektrîkê êrîşên hewayî pêk anî. Van êrîşan bû sedema qutbûna elektrîkê û bandor li pompeyên avê yên bi elektrîkê kirin. Van êrîşan bi hefteyan nehişt ku nêzî mîlyonek kes bigihîjin avê. Komîsyonê nekarî li nêzî van santralan ti hedefên leşkerî tespît bike. Bi van êrîşan xwarin, vexwarin û tenduristiyê yên gelê herêmê bûn hedef."
RASTERAST SIVÎLAN HEDEF GIRTIN
Di raporê de êrîşên dewleta Tirk ên di dîrokên cuda de bi balafirên bêmirov pêk anîne û hate destnîşankirin ku di van êrîşan de rojnameger û nûnerên Rêveberiya Xweser jî di nav de sivîl bûne hedef.
Di raporê de hat ragihandin ku ev êrîşên dewleta Tirk dibe ku di çarçoveya sûcên şer de bin û ev tişt hatin gotin: "Êrîşên li dijî binesaziya sivîl ên weke santralên ceyran û avê binpêkirina qanûnên navneteweyî ye. Ev êrîşeke rasterast e li dijî sivîlan û dibe ku bibe sûcê şer.
Êrîşên hewayî yên di 20’ê Hezîranê, 23’ê Tebaxê û 23’ê Mijdarê de bi êrîşên balafirên bêmirov ên ku ji aliyê artêşa Tirk ve hatine kirin ve girêdayî ye. Agahiyek nehat dayîn ku diyar bike ku yek ji mexdûrên van êrîşan di pevçûnan de cih girtiye. Ji ber vê yekê hincetên têr û maqûl hene ku em bawer bikin ku ev bûyer êrîşên rasterast li dijî sivîlan in û dibe ku bibin sûcên şer.”
SÛCÊN XWE BI PERGLÎ DIDOMÎNIN
Di raporê de bal kişandin ser binpêkirinên mafan ên li herêmên dagirkirî yên dewleta Tirk û komên çete yên girêdayî wê û hate destnîşankirin ku sûcên şer û mirovahiyê yên li dijî Kurdan ji aliyê Artêşa Neteweyî ya Sûriyeyê (OSO) û hêzên girêdayî wê ve dewam dikin.
Di raporê de hat destnîşankirin ku li herêmên di bin kontrola komên çekdar ên girêdayî OSO’yê de ne sivîl bi awayekî sîstematîk ji azadiya xwe bêpar tên hiştin, rastî êşkence û tacîzê tên û bi darê zorê ji cih û warên xwe tên derxistin. Di raporê de her wiha hate gotin ku gelek kesên li herêmên dagirkirî hatine binçavkirin ji aliyê rayedarên Tirk ve rastî lêpirsîn û îşkenceyê hatine.
TIRKIYE BERPIRSYAR E
Di raporê de ku balê dikişîne ser berpirsyariya Tirkiyeyê ya ji binpêkirinên mafên mirovan û sûcên şer ên li herêmên dagirkirî pêk tên, wiha hate gotin: “Tirkiye berpirsyar e ku li herêmên di bin kontrola bi bandor a Tirkiyeyê de nîzam û ewlehiya giştî pêk bîne. Divê Tirkiye li hemberî hemû kesên li van herêman erkên xwe pêk bîne. Ger rayedarên Tirk hay ji binpêkirinên li herêmê hebin û ji bo rawestandina van binpêkirinan destwerdanê ti tiştî nekin, hiqûqa navneteweyî ya mafên mirovan û navneteweyî binpê dikin. Tirkiye mecbûr e li herêmê pêşî li îşkence û muameleya xerab bigire. Divê Tirkiye derbarê van bûyeran de lêkolînê bike."
Komîsyona Lêkolîna Sûriyeya Serbixwe ya Neteweyên Yekbûyî (NY) beriya niha di raporên xwe de bal kişandibû ser sûcên şer ên dewleta Tirk li Sûriyeyê kirine.
