Têkiliyên civaka Êzidî bi taybet jî Êzidiyên Şengalê bi dewleta Iraqê û hikumetên siyasî re, mijareke dîrokî û aktuel e ku pêdivî bi tehlîl û nirxandinên bingehîn hene. Sedem jî ew e ku civaka Êzidî weke beşekê ji gelê Iraqê, xwe di ber dewleta Iraqê de her dem berpisyar dîtiye, fedekariyên mezin kirine. Lê dewleta Iraqê, bi taybet jî hikumetên desthilatdar bi heman şiklî bersiva civaka Êzidî nedane. Ev rewş û rastî bi taybet piştî fermana 2014’an bi hemû aliyên xwe ve û bi awayeke zelal li holê ye. Pirseke esasî ye ku wê têkiliyên civaka Êzidî û Iraqê ji niha û pê ve li ser çi bimeşe, civaka Êzidî dixwaze bi têkiliyên demokratîk hebûna xwe ya di nav Iraqê de berdewam bike lê siyaseta Iraqê ya li ser Êzidiyan zemîna yekîtîya demokratîk zeyîf dike, siyaseteke cudakar û desthilatdar derdikeve pêş. Ev rewş ji qada parastin û ewlehiyê, heya mijara temsiliyeta siyasî, veger û ji nû ve avakirina Şengalê xwe dide der. 

IRAQ WEKE WELATIYÊN XWE LI ÊZIDIYAN NANIHÊRE

Tiştê xuya ye, helwesta Iraqê ya li hemberî Êzdiyan ne cidî ye û bi çavê hemwelatiyên xwe li wan nanêre. Ev îdîa gelek aliyan vedihewîne ku hewce ye em wan şîrove û analîz bikin. Yek ji xalên sereke ku ev îdîa destnîşan dike ew e ku Hikûmeta Iraqê Êzdiyan weke hemwelatiyên bi tevahî ji xwe nabîne. Ev tê wateya ku dibe maf û daxwazên Êzdiyan bi awayekî cidî neyên girtin û ev civak di warê siyasî, civakî û aborî de rastî cûdakariyê were. Dibe ku ev yek di dabeşkirina çavkaniyan, temsîliyeta di hikûmetê de, an jî di pêkanîna qanûnan de diyar bibe.

PARASTIN Û EWLEHÎ

Piştî êrîşên DAÎŞ'ê yên li ser Şengalê di sala 2014'an de, ku tê de bi hezaran Êzidî hatin qetilkirin, revandin û koçber kirin, berpirsiyariya Hikûmeta Iraqê ya ji bo parastina wan gelek caran hatiye rexnekirin. Nedîtiya cidî ya li ser ewlehiya Êzdiyan dikare were wateya ku hikûmet di peydakirina parastineke têr de têk çûye, nikare ne axa xwe û ne jî civaka xwe biparêze û ev yek dihêle ku Êzidî xwe di bin metirsiyê de hîs bikin û bêbawer bin ji hikûmeta Iraqê, bêbaweriya Êzdiyan ya li hember hikûmeta Iraqê ne îro û doh e lê belê bi salan e di mejiyê ferdên civakê de hatiye çandin.

ZEHMETIYÊN VEGERÊ Û JINÛVE AVAKIRINÊ

Her ku çend sal di ser Rizgarkirina Şengalê re derbas bûbin jî, vegera Êzidiyan bo warên wan hêdî hêdî dewam dike û rixmî vê yekê jî bi gelek astengiyan re rû bi rû ne. Ger Iraq bi çavê hemwelatiyên xwe li Êzdiyan binêriya, divê hewl bide ku ji bo ji nû ve avakirina deverên wêrankirî, peydakirina kar û xizmetguzariyan û misogerkirina vegera koçberan alîkariyeke cidî pêşkêş bike. Nebûna van hewldanan, bêxemiya Iraqê xurtir dike.

TEMSÎLIYET Û BIRYARÊN SIYASÎ

Êzidî bi awayeke rast û rasteqîn di pêvajoyên biryardanê yên Iraqê de nehatine temsîlkirin. Ev yek dikare bibe sedema ku daxwaz û hewcedariyên wan di siyasetên hikûmetê de neyên berçavgirtin. Heke hikûmet bi rastî Êzdiyan wek hemwelatiyên xwe û wekhev bihesibîne, divê rêyên berfirehtir ji bo tevlîbûna wan di jiyana siyasî de veke û biafirîne.

Ev îdîa ku Iraq di pirsa Êzdiyan de ne cidî ye û bi çavê hemwelatiyên xwe li wan nanêre, nerazîbûneke kûr nîşan dide li hemberî şêwazê ku hikûmet nêzîkî vê civakê dibe. Ew balê dikişîne ser mijarên wek cûdakariyê, kêmasiya parastinê, zehmetiyên vegerê û nebûna temsîliyeta siyasî. Ji bo ku ev nêrîn biguhere, pêwîst e Hikûmeta Iraqê gavên berbiçav biavêje da ku mafên Êzdiyan weke hemwelatiyên tevahî misoger bike û hewcedariyên wan bi cidiyeteke zêdetir bigire dest.

ZÊDEKIRINA TEMSÎLIYETA SIYASÎ YA ÊZIDIYAN Û GAVÊN PÊWÎST

Zêdekirina temsîliyeta siyasî ya Êzdiyan ne tenê daxwazeke mafdar e, lê ji bo aramî û pêşveçûna Iraqê jî gaveke girîng e. Dema ku Hikûmeta Iraqê bi çavê hemwelatiyên wekhev li Êzdiyan binêre, divê rêyên berfirehtir ji bo tevlîbûna wan di jiyana siyasî de veke. Ev yek dikare bi çend pêngavan pêk were:

1. Kota di Parlamentoyê de

Pêkanîna kotayeke bibandor ji bo Êzdiyan di parlamentoya Iraqê de gaveke bingehîn e. Ev ê misoger bike ku nûnerên Êzidî rasterast dengê civaka xwe bigihînin navendên biryarê. Kota ne tenê hejmarek kursiyan diyar dike, lê divê rê bide ku nûnerên rastîn û jêhatî yên Êzdî yên ku xwedî piştgirîya civaka xwe ne, bên hilbijartin da ku di warê siyasî de ji bo civakê bi erka xwe rabin. 

2. Tevlîbûna di Hikûmet û Wezaretan de

Zêdekirina tevlîbûna Êzidiyan di hikûmetê de, hem di asta federal û hem jî ya herêmî, gelek girîng e. Ev tê de peydakirina pozîsyonên bilind di wezaretên têkildar de, wekî wezareta karûbarên koçberan, mafên mirovan, an jî wezareta perwerdehiyê. Hebûna nûnerên Êzidî di van dezgehan de wê piştrast bike ku daxwaz û pirsgirêkên civaka Êzidî ji nêz ve werin şopandin û çareser kirin.

3. Piştgiriya Rêxistinên Civakî û Xweseriya Demokratîk 

Hikûmet divê piştgiriyê bide rêxistinên civaka sivîl ên Êzidî. Ev rêxistin dikarin roleke girîng bilîzin di zêdekirina hişyariya siyasî di nava civakê de, perwerdekirina nifşên nû û anîna daxwazên civakê bo rojeva siyasî. Piştgiriya darayî û teknîkî ji bo van rêxistinan wê kapasîteya wan xurt bike, ger Iraqê xweseriya demokratîk li Şengalê ava bike wê ji bo tevahiya Iraqê jî bibe modelek û dikare li ser vê modelê xwe ji qeyranan rizgar bike.

4. Pêkanîna Zagona Hilbijartinê ya Dadperwer

Gelek caran sîstemên hilbijartinê yên heyî, civakên kêmhejmar bêpar dihêlin. Pêwîst e ku zagona hilbijartinê were nîqaşkirin û were guhertin da ku mafê temsîliyeta dadperwer ji bo hemû pêkhateyan, tevî Êzdiyan, were misogerkirin. Ev dibe ku bi herêmên hilbijartinê yên taybet, an jî bi sîstemên dengdanê yên ku rê didin temsîliyeta komên piçûk pêk were.

5. Diyalog û Şêwirmendiya Bêrawestan

Hikûmet divê bi rêkûpêk diyalog û şêwirmendiyê bi aliyên Êzidî re bike. Ev tê de ne tenê karûbarên rasterast ên ku bandorê li civaka Êzdî dikin, lê di heman demê de mijarên siyaseta giştî jî. Ev diyalog divê ne tenê di demên krîzê de pêk were, lê wekî beşek ji pêvajoyek biryardanê ya berdewam.

Bi van gavan, Iraq dikare nîşan bide ku ew bi rastî dixwaze Êzdiyan wek hemwelatiyên xwe bibîne û wan di avakirina paşeroja welêt de bi awayekî çalak cih bigire.

Pirs ev e: Gelo Hikûmeta Iraqê amade ye ku van gavan biavêje?