Ji bo lêgerîn û dîtina perçikekî jêr atomê, ceribandineke mezin hate kirin: Pêkhateyeke girîng a madeyê ku jiyana me ya rojane diafirîne.

Di encama vê lêgerînê de perçikê ku weke steril notrino tê naskirin, peyda nekir.

Ev yek wê berê fîzîkvanan bide teoriyeke balkêş ku şêweyê avabûna gerdûnê bêhtir bide fêhmkirin.

Serokê Desteya Rêveber a Konseya Navendên Tekolojî û Zanistiyê (STFC) ku ev ceribandina Microboone ya li Îngilistanê fînanse kir Prof. Mark Thomson encama vê ceribandinê bi gotina 'mirovan kelecanî dike' pênase kir.

Sedema vê yekê jî ew e ku beşeke girîng a fîzîkvanan teoriya xwe li ser hebûna steril notrino ava kirine.

Prof. Mark Thomson got, "Encam bi rastî jî balkêş e, ji ber ku bandorê li fîzîka perçikan û teoriyên li ser kozmolojiyê dike."

Ji gelek welatan fîzîkvan tevlî ceribandina Microboone bûn.

NOTRINO YÊN KU TEHMÊ DIGUHERÎNIN

Notrino ew perçikên ji atomê biçûktir in ku bandorê li gerdûnê dike, lê belê bi zorê pêwendiyê bi jiyana rojane re datînin. Di her kêliyê de bi milyaran ji van perçikan di nava cîhanê û her kesên li cîhanê ne derbas dibin.

Sê cûreyên naskirî yên notrino hene: elektron, muon û tau.

Sala 1998'an lêkolînerên Japon keşif kirin ku notrino dema ku digerin tehmê diguherînin.

Ev guhertina tehmê bi 'teoriya mezin' a heyî ya fîzîkê ya li ser perçikên ji atomê biçûktir a bi navê Standart Model nikare bê vegotin. Li gorî hin fîzîkvanan, fêhmkirina vê kutleya biçûk a notrinoyan -ku ev jî dike ku tehmê biguherînin- wê feraseteke kûrtir bi xwe re bîne ku şêweyê birêveçûna gerdûnê bide fêhmkirin.

ANTÎ MADDE

Li gorî teoriyên heyî demeke kurt piştî Big Bangê, di asteke wekhev de madde û antî madde afirîn. Tevî vê yekê dema ku madde û antî madde li hev ketin, enerjiyeke ku dikare hev tune bike diafirînin. Eger di destpêka gerdûnê de bi rêjeyeke wekhev bûya hingî diviyabû hevdû betal bikira.

Li şûna vê yekê piraniya gerdûnî hîn kêmtir ji antî maade û maddeyê hatiye çêkirin.

Hin zanyar di wê baweriyê de ne ku hin maddeyên ku di nava notrino de cih digirin ên ku tehmê diguherînin, bi leza kozmîk e ku piştî Teqîna Mezin kir ku gerstêrk, stêrk û galaksî ava bibin.

Fîzîkvanan îdîa kirin ku aromayeke çaremîn a bi navê steril notrino heye. Dihate gotin ku ev forma perçikan wê hilberîna zêde ya notrinoyên elektron vebêje û ji wê jî girîngtir wê fikrekî biafirîne ku perçik çima tehmê diguherînin.

Navê steril notrino li van hate kirin, ji ber ku tê texmînkirin ku pêwendiyê qet bi maddeyê re daneyne, halbûkî notrinoyên din kêm jî be pêwendî datanîn. Tespîtkirina notrinoyekî steril di fîzîkê de ji keşifkirina perçeyê Higgs mezintir wê bibûya keşfek. Ji ber ku şêweyê din ê notrino berevajî perçeyê Higgs perçeyk ji Modela Fîzîkê ya Standart a niha nîne.

Tîmek ji 200 zanyaran ên ji pênc welatan, ji bo dîtina vî perçikî Micro Booster Neutrino Experiment an jî Microboone afirandin û ava kirin. Microboone 150 ton e û li qadeke bi qasî qemyonekê ye.

Dedektorên xwe gelekî hesas e: çavdêriyên xwe yên li cîhana jêr atomê şibandiye dîtina bi asta ûltra bilind.

Tîma lêkolîner ragihand ku analîza li ser çar daneyên cuda yên di ceribandinê de hatin bidestxistin, têkildarî steril notrino 'ti nîşane' diyar nekirine.

Lê belê encam ne dawiya vê çîrokê ye, destpêka beşeke nû ye.

Zanyar dibêjin ku hîn jî tiştekî balkêş e ku divê bê eşkerekirin, ji xwe daneyan işaret bi wê yekê kir ku vegotina vê yekê divê li gorî nêzîkatiyên heyî neyê kirin, hîn tevlîhev û balkêş e; ev yek jî mirovan dixe nava kelecanê.

Ji Zanîngeha Manchesterê Prof. Justin Evans anî ziman ku lêkolîna li ser daneyên dawî di lêkolînên notrino de xaleke girîng e.

Prof. Justin Evans got, "Dema ku em li notrinoyan dinerin em tiştekî nû yan jî nayê payîn peyda dikin."

"Encamên Microboone berê me dide aliyekî nû û bernameya me ya notrino wê bi bingeha hin ji vê nepeniyê dakeve."