Nivîskar, lêkolîner Şahîn diyar kir ku asîmîlasyon bi tinekirina zimanê dayikê re destpê dike û destnîşan kir ku ziman rewşeke civakî ye. Şahîn bal kişand ser pirsgirêka perwerdeya bi zimanê dayikê ya Hemşîniyan û ji bo çareserkirina hemû pirsgirêkan pêşniyara 'Konferansa Hemşîniyan' li hemû Hemşîniyan kir.

Nivîskar, lêkolîner û aktîvîst Hûriye Şahîn a ji navçeya Artvîn Hopayê, ku xwe weke 'Ermenî ya ji Hemşînê' bi nav dike, pirtûka wê ya bi navê "Polîtîkaya Asîmîlasyonê Zimanan Çawa Tine Dike: Bi taybetî Dîroka Ermeniyan û Ermeniyên Hamşen (Hemşîn)" ji weşanên Yordamê derket. Hûriye Şahîn serpêhatiyên Hamşen, Ermeniyên Hamşenê û girîngiya zimanê dayikê ku bû mijara pirtûka wê, ji ANF'ê re nirxand.

Şahîn di destpêkê de sînorên herêma ku bi zimanê Ermenî 'Hamşen e', lê bi polîtîkayên asîmîlasyonê navê wê veguheriye Hemşînê, destnîşan kir. Şahîn diyar kir ku ev herêm ji navçeyên Artvîn Hopa, Borçka û herêmên Rîze Hemşîn, Çamlihemşîn, Başhemşîn û Ardeşenê pêk tê û anî ziman ku di encama polîtîkayên asîmîlasyon û sirgûnê gelek Hemşînî li bajarên mezin ên Tirkiyeyê jî dijîn.

'JIYANEKE BELAVBÛYÎ YA HEMŞÎNÊ'

Şahîn ragihand ku beşek ji Hemşîniyan, di salên 1700 de ji komkujiya Osmaniyan a li Rojhilatê Derya Reş ji bo Misilmankirinê li ser gelan meşand reviyan û derbasî Rûsyayê bûn. Şahîn got, "Beşek ji van derbasî Ermenîstanê jî bûne. Û hînê li wir dijîn. Li herêma Batûmê pênc gundê Hamşenê hebûn, ku piştî Misilmankirinê li wir bûn. Ev jî di dema Stalîn de ber bi Kazakîstanê ve hatin sirgûnkirin. Piştî belavbûna Sowyetan xwestin li cihê lê dijiyan vegerin, lê belê vê carê Gurcuyan destûr nedan. Bi vî rengî jiyaneke belavbûyî ya Hamşenê heye."

Şahîn a bi zimanê Hamşenî û Tirkî kovareke bi navê 'Hamşetsû Gor' li ser jiyan, çand, ziman, nirxên wêjeyî, çîrok û stranên Hamşenê derdixîne, ji bo balê bikişîne ser bandora polîtîkayên asîmîlasyonê li ser zimanan, pirtûkek bi navê "Polîtîkaya Asîmîlasyonê Zimanan Çawa Tine Dike: Bi taybetî Dîroka Ermeniyan û Ermeniyên Hamşen (Hemşîn)" weşand.

'TIRK JÎ RASTÎ ASÎMÎLASYONÊ HATIN'

Şahîn diyar kir ku wê di pirtûka xwe de ji rewşa giştî ber bi ya taybet ve nirxandin kiriye û wiha axivî: "Destpêka pirtûkê pêvajoya însan, însanbûyînê ye. Ziman bi çi rengî derketin holê? Bi pêşketina pêvajoya kedê ya mirovan re ol çawa derketin holê? Bi Xiristiyanî û Misilmantiyê re pêvajoya asîmîlasyonê çawa destpê kir? Min bi taybetî polîtîkaya asîmîlasyonê ya di dema Osmaniyan de li hemberî Tirkan hat meşandin, nivîsand. Ji ber ku Tirk hînê jî rastî asîmîlasyonê tên. Ti kesên vê mijarê dibînin an jî dinirxînin nînin. Min nivîsand bê çawa Elewî di ser ol re hatin asîmîlekirin û ew kirin Sûnî."

Şahîn da xuyakirin ku pirtûk bi polîtîkayên giştî yên asîmîlasyonê destpê dike û dûre bi taybetî asîmîlasyona li hemberî Ermeniyên Hamşenê dinirxîne. Şahîn destnîşan kir ku ji ber ew ji Ermeniyan tên, wê ji pirtûkên dîroka Ermeniyan sûd wergirtiye.

'ZIMAN TINEBE, GEL JÎ TINE YE'

Nivîskar, lêkolîner Şahîn diyar kir ku asîmîlasyon bi tinekirina zimanê dayikê re destpê dike û destnîşan kir ku ziman rewşeke civakî ye. Şahîn da zanîn ku wê di pirtûka xwe de bi taybetî ev mijar nirxandiye û got, "Gel bi zimanê xwe yê dayikê heye. Şêweyeke xwe bilêvkirinê ye, ku di dema hilberîna xwe de afirandiye. Eger zimanê dayikê bê tinekirin, wê gel tine bibe. Eger zimanê we tinebe, hingî hûn asîmîle bûne û bûne mirovek din. Di vir de armanca dewletê biyanîkirin e. Li vê derê Tirk jî asîmîle bûn. Bi rastî jî eleqeya xwe bi çanda Tirkan re nîne. Dema mirov çanda Tirkan lêkolîn dikin, dibînin ku ya niha tê jiyîn û ya rast, dûrî hev in. Min giranî dan ser vê mijarê. Di vir de ziman bi taybetî derdikeve pêş. Ziman tinebe, gel jî tine ye."

'NE OL, ZIMAN'

Şahîn bal kişand ser 'Ermeniyên kirine Misilman' û got, "Li cîhanê civakên din ên ku zimanê xwe yek e, lê ol ne yek e, hene. Divê mirov ol û koka etnîkî tevlîhev nekin. Gotina 'Ermenî yê Misilman nabe' ne rast e û ne nêzîkatiyeke zanistî ye. Em neçarin xwe ji vê hişmendiyê rizgar bikin. Weke Ermenî û Hemşîniyan, divê em ne ola xwe, em zimanê xwe derxînin pêş."

Şahîn destnîşan kir ku pêwîste di dema pêş de 'Konferansa Hemşîniyan' a baş hatiye amadekirin û berfireh were lidarxistin û bi vê yekê re pirsgirêkên xwe bi awayekî vekirî nîqaş bikin.